Μπούγια Στέργιου, θεολόγου
(σημείωση «Κυριακής»: Ο κ.Στέργιος Μπούγιας είναι θεολόγος, ιεροκήρυκας της Ι. Μητροπόλεως Κίτρους και Κατερίνης και πρόεδρος της Ένωσης θεολόγων Πιερίας).
Tό θέµα τῆς ἀγωγῆς καί ἀνατροφῆς τῶν παιδιῶν εἶναι καίριο καί σηµαντικό. Μέ πυξίδα τήν ἁγιοπνευµατική καί ἑλληνορθόδοξη παράδοσή µας θά ἐπισηµάνουµε τίς βασικές θέσεις καί προτάσεις γιά µία ἀγωγή βασισµένη στήν ὀρθόδοξη χριστιανική ἀνθρωπολογία, πού ἀντιµετωπίζει τόν ἄνθρωπο ὡς εἰκόνα τοῦ Θεοῦ.
Γιά τήν ἀνατροφή καί ἀγωγή τῶν παιδιῶν πολλοί παράγοντες εἶναι ὑπεύθυνοι˙ τό σχολεῖο, ἡ Ἐκκλησία, ἡ κοινωνία, κυρίως ὅµως ἡ οἰκογένεια. Ἡ οἰκογένεια, γιά νά ἀνταποκριθεῖ σέ αὐτό τό σηµαντικό ἔργο, πρέπει νά εἶναι θεµελιωµένη στίς ἀρχές τῆς ἀγάπης καί τοῦ ἀλληλοσεβασµοῦ, ὥστε νά διαµορφωθεῖ τό κατάλληλο κλίµα γιά σωστή ἀνατροφή καί ἀγωγή τῶν παιδιῶν.
Εἶναι µεγάλη τιµή γιά τούς γονεῖς ἡ γέννηση τῶν παιδιῶν˙ αὐτό τούς κάνει συνεργάτες τοῦ Δηµιουργοῦ, πού εἶναι ἡ πηγή τῆς ζωῆς. Μεγάλη ἡ τιµή ἀλλά καί ἡ εὐθύνη, γιατί σέ αὐτούς ἐµπιστεύεται ὁ Θεός τά παιδιά. Μία εὐθύνη πού, σύµφωνα µέ τόν ἱερό Χρυσόστοµο, πέφτει καί στούς δύο γονεῖς, ἰδιαιτέρως ὅµως στή µητέρα: «καί στούς δύο συζύγους ἐπιβάλλεται ἡ φροντίδα γιά τά παιδιά καί µάλιστα στίς γυναῖκες, ἀφοῦ παραµένουν πιό πολύ στό σπίτι». [1]
Σέ κάθε ἐποχή, ἰδιαίτερα στή σύγχρονη, οἱ γονεῖς ἐνδιαφέρονται κυρίως νά δώσουν στά παιδιά τους οἰκονοµικά καί ἐπαγγελµατικά ἐφόδια, ἐνῷ ἐλάχιστα ἤ καί καθόλου τούς ἀπασχολεῖ ἡ πνευµατική ἀνάπτυξη καί προκοπή κατά Θεόν. Ὁ ἱερός Χρυσόστοµος τονίζει: «Ὅταν ἡ ψυχή τοῦ παιδιοῦ δέν εἶναι ἐνάρετη, καθόλου δέν τό ὠφελοῦν τά χρήµατα «Μάθε τό παιδί νά εἶναι καλός ἄνθρωπος». [2]
Εἶναι ἀπαραίτητο νά διδαχθοῦν τά παιδιά τήν ἀρετή καί τήν εὐσέβεια, γιατί τότε θά ἀποκτήσουν ἐφόδια πνευµατικά, µόνιµα, πού θά τά ὁδηγήσουν στή θεογνωσία. Θά µποροῦν νά ἀξιολογοῦν σωστά τά πράγµατα καί θά προτιµοῦν τά αἰώνια ἀπό τά πρόσκαιρα. Ἡ σύγχρονη νοοτροπία καί ἀγωγή ἔχει ἀνθρωποκεντρικό χαρακτήρα καί γἰ αὐτό ἀπολυτοποιεῖ τά παρόντα. Τά παιδιά µεγαλώνουν ἔτσι, χωρίς σωστό προσανατολισµό. Δέν γνωρίζουν τήν πραγµατικότητα, ὅτι δηλαδή ἐρχόµαστε ἀπό τόν Θεό καί πρός Αὐτόν βαδίζουµε. Γἰ αὐτό, οἱ γονεῖς πρέπει νά φροντίζουν νά δίνουν σωστή ἀγωγή στά παιδιά. Αὐτό τό ἔργο εἶναι πολύ σηµαντικό. «Εἶναι τέχνη ἀνώτερη ἀπό κάθε ἄλλη τέχνη», ἐπισηµαίνει ὁ ἱερός Χρυσόστοµος, διότι «δέν διαµορφώνεις χρυσά σκεύη, ἀλλά διαµορφώνεις ψυχή πού εἶναι πολυτιµότερη ἀπό ὁποιοδήποτε χρυσό σκεῦος». [3]
Ἀπό µικρά τά παιδιά µποροῦν νά διαµορφωθοῦν, γιατί οἱ ψυχές τους εἶναι εὔπλαστες καί δεκτικές. Γιά τόν λόγο αὐτό ὁ ἱερός Πατήρ συνιστᾶ «νά εἶσθε (οἱ γονεῖς) ἀγαλµατοποιοί, νά ἀφιερώνετε ὅλον τόν χρόνο σας γιά νά κατασκευάσετε τά παιδιά σας θαυµαστά ἀγάλµατα, πού νά µοιάζουν µέ τόν Θεό, ἀφαιρώντας τό περιττό καί προσθέτοντας τό ἀναγκαῖο καί χρήσιµο».[4] Ὁ Γέροντας Παΐσιος προτρέπει σχετικά: «Οἱ γονεῖς πρέπει νά βοηθοῦν πνευµατικά τά παιδιά, ὅταν εἶναι µικρά, γιατί τότε καί τά ἐλαττώµατά τους εἶναι µικρά καί εὔκολα µποροῦν νά κοποῦν», καί «ἄν οἱ γονεῖς, κατά τό διάστηµα πού τό παιδάκι εἶναι ἀκόµη στήν κοιλιά τῆς µητέρας, προσεύχονται, ζοῦν πνευµατικά τό παιδάκι θά γεννηθεῖ ἁγιασµένο. Καί στή συνέχεια, ἄν τό βοηθήσουν πνευµατικά, θά γίνει ἁγιασµένος ἄνθρωπος καί θά βοηθάει τήν κοινωνία, εἴτε στήν ἐκκλησία θά διακονεῖ εἴτε στήν ἐξουσία θά ἀνεβεῖ».[5]
Εἶναι ὄντως θαυµαστά τά ὅσα ἀναφέρει καί ὁ Γέροντας Πορφύριος γιά τό χρόνο ἔναρξης τῆς ἀγωγῆς: «Ἡ ἀγωγή τῶν παιδιῶν ἀρχίζει ἀπό τήν ὥρα τῆς συλλήψεώς τους. Γἰ αὐτό πρέπει ἡ µητέρα νά προσεύχεται πολύ κατά τήν περίοδο τῆς κυήσεως καί νά ἀγαπάει τό ἔµβρυο, νά χαϊδεύει τήν κοιλιά της, νά διαβάζει ψαλµούς, νά ψάλλει τροπάρια, νά ζεῖ ζωή ἁγία. Αὐτό εἶναι καί δική της ὠφέλεια˙ ἀλλά κάνει θυσίες καί γιά χάρη τοῦ ἐµβρύου, γιά νά γίνει τό παιδί πιό ἅγιο, νὰ ἀποκτήσει ἀπό τήν ἀρχή ἅγιες καταβολές».[6]
Τά λόγια αὐτά τῶν ὁσίων γερόντων φανερώνουν καί ἐπιβεβαιώνουν πώς «ἐκεῖνο πού σῴζει καί «φτιάχνει» καλά παιδιά εἶναι ἡ ζωή τῶν γονέων µέσα στό σπίτι˙ Ἄν δέν ἁγιάζονται οἱ γονεῖς, ἄν δέν ἀγωνίζονται, κάνουν µεγάλα λάθη καί µεταδίδουν τό κακό πού ἔχουν µέσα τους».[7]
Ἀνάλογα µέ τή συµπεριφορά τῶν παιδιῶν πρέπει νά προσαρµόζεται καί ἡ τακτική τῶν γονέων. Ἀρκεῖ κάθε ἐνέργεια νά γίνεται µέ ἀγάπη, εὐσπλαχνία καί ἱλαρότητα. Ἀκόµη, ἔχει µεγάλη σηµασία νά γίνονται ὅλα τήν κατάλληλη στιγµή, γἰ αὐτό καί ὁ ἱερός Χρυσόστοµος τονίζει: «Δέν εἶναι µικρό πράγµα ἡ ἱκανότητα νά διαλέγουµε τόν κατάλληλο χρόνο γιά κάθε µας ἐνέργεια».[8] Εἶναι ὠφέλιµο ἡ ἀγωγή νά εἶναι ἀνάλογη καί µέ τήν ἡλικία καί µέ τό χαρακτήρα. Καί ἐδῶ ὁ ἱερός Χρυσόστοµος θά µᾶς πεῖ:«Οἱ µητέρες τῶν πτηνῶν δέν διδάσκουν ἀµέσως καί σέ µία µέρα στά πουλάκια τους ὅλα τά µυστικά τοῦ πετάγµατος».[9]
Ὅσο δέ γιά τήν ἀξία τῆς ἐξατοµικευµένης ἀγωγῆς τονίζει χαρακτηριστικά: «Δέν πρέπει νά φερόµαστε σ̓ ὅλους µέ τόν ἴδιο τρόπο, ἀλλά µέ τρόπο ἀνόµοιο καί διαφορετικό ἀνάλογα µέ τίς περιπτώσεις… Γιατί, ὅπως ἐκεῖνος πού χτυπάει τόν καλό καί εὐγενικό τόν καταστρέφει καί τόν ἀφανίζει, ἔτσι κι ἐκεῖνος πού κολακεύει αὐτόν πού χρειάζεται αὐστηρότητα, τόν διαφθείρει καί δέν τόν ἀφήνει νά διορθωθεῖ».[10]
Ἡ βρεφική – νηπιακή ἡλικία ἐπίσης χρειάζεται ἰδιαίτερη προσοχή. Μέχρι τά ἑπτά-ὀκτώ χρόνια τό παιδί παίρνει ὅλα ἐκεῖνα τά στοιχεῖα πού στή συνέχεια θά καλλιεργήσει. Ἀκούει, δέχεται καί ἀντιγράφει τά πάντα. «Ἄν τά παιδιά βοηθηθοῦν ἀπό µικρά καί γεµίσουν Χριστό, θά εἶναι κοντά Του γιά πάντα. Καί νά ξεφύγουν λίγο, ὅταν µεγαλώσουν, λόγῳ ἡλικίας ἤ µιᾶς κακῆς συναναστροφῆς, πάλι θά συνέλθουν».[11]
Εἶναι πολύ ὠφέλιµο σέ αὐτήν τήν παιδική ἡλικία νά τρέφονται τά παιδιά µέ τόν λόγο τοῦ Θεοῦ˙ µέ διηγήσεις ἀπό τήν Παλαιά καί Καινή Διαθήκη, µέ ἱστορίες ἀπό τήν παλαιά καί σύγχρονη ἐποχή. Ἀκόµη, στερεά πνευµατική τροφή εἶναι οἱ βίοι τῶν ἁγίων. Μέ τούς βίους τῶν ἁγίων θά διδαχθοῦν τά παιδιά κάτι πού ἰδιαιτέρως στήν ἐποχή µας ἔχει λησµονηθεῖ, πώς βασικός σκοπός τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἡ ἁγιότητα, ὁ οὐρανός καί ἔτσι θά µποροῦν νά κάνουν σωστές ἐπιλογές.
Ἔχουν χρέος οἱ γονεῖς νά διδάξουν στά παιδιά νά ἐµπιστεύονται τή ζωή τους πρῶτα στόν Θεό. Ὁ ἅγιος Κοσµᾶς ὁ Αἰτωλός θά µᾶς πεῖ: «Νά κάµης µίαν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, τῆς Παναγίας, τοῦ Προδρόµου, νά ἔχης καί τόν ἅγιον τοῦ παιδιοῦ σου. Καί, ὅταν τό παιδί σου σηκώνεται ἀπό τόν ὕπνο καί σοῦ γυρεύη ψωµί, µήν τοῦ δίδῃς, µόνον νά πάρης τό ψωµί, νά τό βάλης ἐµπρός εἰς τήν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ καί νά τοῦ εἰπῇς˙ ἐγώ, παιδί µου, δέν ἔχω ψωµί˙ ὁ Χριστός ἔχει. Σήκω νά κάµῃς τόν σταυρόν σου, νά παρακαλέσωµεν τόν ἅγιόν σου νά παρακαλέση τόν Χριστόν νά σοῦ τό δώσῃ».[12]
Ἡ ἀγωγή στήν παιδική ἡλικία εἶναι λιγότερο δύσκολη καί µπορεῖ νά δώσει πολλά θετικά ἀποτελέσµατα˙ χρειάζεται ὅµως πολλή προσοχή. Πρέπει νά ἔχει θεµέλια τήν ἐλευθερία καί τήν ἀγάπη, «δέν εἶναι ἀρκετό νά εἶναι οἱ γονεῖς εὐσεβεῖς. Πρέπει νά µήν καταπιέζουν τά παιδιά γιά νά τά κάνουν καλά µέ τή βία. Εἶναι δυνατόν νά διώξουµε τά παιδιά ἀπό τόν Χριστό, ὅταν ἀκολουθοῦµε τά τῆς θρησκείας µέ ἐγωισµό. Ἡ αἰτία πού ὁρισµένα παιδιά, ὅταν µεγαλώσουν, γίνονται ἀτίθασα, ἀφήνουν καί τήν Ἐκκλησία καί τρέχουν ἀλλοῦ νά ἱκανοποιηθοῦν, εἶναι αὐτή ἡ καταπίεση πού τούς ἀσκοῦν οἱ «καλοί» γονεῖς».[13]
Ἡ καταπίεση, ἡ ἀνθρώπινη ἀγάπη καί ἡ ἐγωιστική συµπεριφορά φέρνουν ἀντίθετα ἀποτελέσµατα, ἐνῷ «ὅταν ἀναπτύσσονται µέσα στήν ἐλευθερία, βλέποντας συγχρόνως τό καλό παράδειγµα τῶν µεγάλων, χαιρόµαστε νά τά βλέπουµε». Χρειάζεται νά δηµιουργηθεῖ µέσα στό σπίτι ἕνα κλίµα ἀρχοντιᾶς καί σεβασµοῦ, «µέ τό ζόρισµα οἱ γονεῖς δέν βοηθοῦν τά παιδιά, τά πνίγουν. Πρέπει νά προσπαθοῦν νά τά βοηθοῦν µέ τόν ἀρχοντικό τρόπο, ὁ ὁποῖος καλλιεργεῖ τό φιλότιµο στίς ψυχές τους, ὥστε νά καταλάβουν τό καλό ὡς ἀνάγκη».[14]
Ἰδιαίτερη σηµασία ἔχει ἡ ἀγωγή κατά τήν ἐφηβική ἡλικία. Εἶναι ἡ ἡλικία πού ἔχει τά περισσότερα καί µεγαλύτερα προβλήµατα. Συµβαίνουν ραγδαῖες µεταβολές, σωµατικές καί ψυχικές. Ἡ ψυχοσωµατική ἰσορροπία διαταράσσεται, γἰ αὐτό καί παρατηροῦνται τροµερές µεταπτώσεις. Ἄλλοτε οἱ ἔφηβοι εἶναι χαρούµενοι καί εὔθυµοι καί ἄλλοτε µελαγχολικοί. Ἄλλοτε ἀναζητοῦν τόν διάλογο καί δέχονται νά συζητοῦν καί ἄλλοτε κλείνονται στόν ἑαυτό τους καί δέν δέχονται συζήτηση µέ κανένα. Δέν εἶναι πιά παθητικοί δέκτες, πού δέχονται χωρίς κρίση κάθε διδασκαλία. Γονεῖς, δάσκαλοι καί κληρικοί, τούς ὁποίους δεχόντουσαν ὡς αὐθεντίες, µπαίνουν πλέον στό περιθώριο καί στή θέση τους µπαίνει ὁ ἑαυτός τους. Αὐτοί τά γνωρίζουν ὅλα. Κρίνουν θεσµούς καί ἀξίες, ἀµφισβητοῦν τήν ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ, προβληµατίζονται καί στέκονται µέ σκεπτικισµό µπροστά στά θαύµατα τοῦ Κυρίου µας καί στά µυστήρια τῆς ἐκκλησίας µας. Ὅλα αὐτά δέν πρέπει νά µᾶς ξενίζουν, ἀλλά νά τά ἀντιµετωπίζουµε µέ πολλή προσευχή, προσοχή, ὑποµονή καί ἀνεκτικότητα.
Νά εἴµαστε πολύ προσεκτικοί στά λόγια µας καί στή συµπεριφορά µας. Νά δείχνουµε σεβασµό στήν προσωπικότητά τους, τήν ἐλευθερία τους. Εἶναι καλό καί ὠφέλιµο νά ἔχουµε ἐπικοινωνία καί διάλογο µαζί τους, ἀλλά µόνον, ὅταν ἐκεῖνοι τό ἐπιθυµοῦν. Χωρίς ὕφος διδασκαλικό καί συµβουλευτικό, χωρίς ἀφορισµούς καί ἀπολυτότητες. Μέ πολλή ἀγάπη καί ταπείνωση καί εἰλικρινῆ ψυχική διάθεση νά ἀκοῦµε τά ἐρωτήµατα καί τίς ἀπορίες τους καί νά συµµετέχουµε στίς ἀγωνίες τους. Νά σεβόµαστε τίς ἀπόψεις καί τις θέσεις τους καί µέ µετριοπάθεια, χωρίς ἀντιπαραθέσεις καί διάθεση ὑπεροχῆς, νά προβάλλουµε χωρίς νά ἐπιβάλλουµε τίς θέσεις τῆς ἐκκλησίας µας καί τῆς πίστεώς µας. Εἶναι ἀπαραίτητο οἱ ἔφηβοι νά τοποθετηθοῦν ὑπεύθυνα καί νά ἐπιλέξουν ἐλεύθερα.
Ὅλοι οἱ γονεῖς, πού θέλουµε νά ἀναθρέψουµε τά παιδιά µας σύµφωνα µέ τό θέληµα τοῦ Θεοῦ, ἄς ζητήσουµε µέ ταπείνωση νά φωτίζει ὁ Θεός µικρούς καί µεγάλους, γιά νά ἐνεργοῦµε καί νά ζοῦµε θεάρεστα. Ἡ ἀγωνία µας ἄς γίνει προσευχή καί ἐµπιστοσύνη στόν Θεό˙ ὅ,τι µποροῦµε, µέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ, ἄς τό κάνουµε· ἀπό ἐκεῖ καί πέρα, ἄς ἐµπιστευθοῦµε τά παιδιά µας στόν Παντοδύναµο Θεό.
Παραποµπές
1. Ἀρχιµ. Ἱεροθέου Βλάχου, [νῦν Μητροπολίτου Ναυπάκτου], Θεραπευτική Ἀγωγή, τ. 2, Ι. Μ. Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου, Λεβαδειά 1987, σ. 275
2. ὅπ. π., σ. 283
3. Ἱεροῦ Χρυσοστόµου εἰς Πράξ., Ὁµιλ. κστ΄ 4, ΕΠΕ 16Α, σ. 100-102
4. Τοῦ ἰδίου, Περί κενοδοξίας καί ἀνατροφῆς τῶν τέκνων 20, ΕΠΕ 30, σ. 642
5. Ἱεροµονάχου Ἰσαάκ, Βίος Γέροντος Παϊσίου τοῦ Ἁγιορείτου, Ἅγιον Ὅρος 2008, Ἔκδοσις κστ΄, σ. 670
6. Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, Ἱ. Μ. Χρυσοπηγῆς, Χανιά 2004, σ. 416
7. ὅπ. π., σ. 416-417
8. Ἱεροῦ Χρυσοστόµου, Περί ἐλεηµοσύνης 3, ΕΠΕ 12, σ. 672
9. Τοῦ ἰδίου, ΕΠΕ 24, σ. 60-62
10. Τοῦ ἰδίου, ΕΠΕ 9, σ. 610
11. Ἀρχιµ. Ἱεροθέου Βλάχου [νῦν Μητροπολίτου Ναυπάκτου], ὅπ. π., σ. 287
12. Ἐπισκόπου Αὐγουστίνου Καντιώτη, Κοσµᾶς ὁ Αἰτωλός, Διδαχή Ζ΄, Ἀθῆναι1971, σ. 227
13. Γέροντος Πορφυρίου, ὅπ. π., σ. 431
14. Γέροντος Πορφυρίου, ὅπ. π., σ. 430
