Ὁ Μέγας Φώτιος σέ ἐπιστολή του τονίζει «Ποιός θά ἀνεχόταν νά εἰσάγει στήν Ἁγία Τριάδα δύο αἴτια, τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Πνεύματος αἴτιο τόν Πατέρα, καί αἴτιο τοῦ Πνεύματος καί τόν Υἱό, καί νά διαλύει τή μοναρχία τοῦ Πατέρα σέ διθεΐα καί νά ἀτιμάζει τό ἀξίωμα τῆς ὑπερουσίου καί μοναρχικῆς τριάδος; Καί γιατί νά ἐκπορευθεῖ τό Πνεῦμα ἀπό τόν Υἱό; Γιατί, ἄν ἡ ἐκπόρευση ἀπό τόν Πατέρα εἶναι τελεία (καί εἶναι τελεία, γιατί ὁ Θεός εἶναι τέλειος, καί γίνεται ἀπό Θεό τέλειο) τί νόημα θά εἶχε ἡ ἐκπόρευση ἀπό τόν Υἱό καί γιατί νά γίνεται; Γιατί αὐτό εἶναι περιττό καί ἄσκοπο. Καί ἀκόμα, ἄν τό Πνεῦμα ἐκπορεύεται ἀπό τόν Υἱό, ὅπως ἀπό τόν Πατέρα, γιατί νά μή γεννιέται καί ὁ Υἱός ἀπό τό Πνεῦμα, ὅπως ἀπό τόν Πατέρα, ὥστε νά εἶναι ὅλα ἀσεβῆ γιά τούς ἀσεβεῖς, καί οἱ γνῶμες καί τά λόγια, καί νά μή ἀπομείνει τίποτε ἀτόλμητο ἀπό αὐτούς»1.
Ὁ Ἀρχιμ. Γεώργιος πρώην Καθηγούμενος τῆς Ἱ. Μ. Ὁσίου Γρηγορίου, γράφει «Διά τοῦ Filioque ἡ Δύσις προσεπάθησε νά κατανοήση λογικῶς τό μυστήριον τῆς Ἁγίας Τριάδος καταργοῦσα τήν ἀντινομίαν τοῦ Τριαδικοῦ μυστηρίου καί δεικνύουσα τόν ἀνθρωποκεντρικόν χαρακτῆρα τῆς θεολογίας της. Ἡ αἵρεσις τοῦ Filioque ἔχει τάς συνεπείας της εἰς τήν ἐκκλησιαστικήν καί τήν προσωπικήν ζωήν, αἱ ὁποῖαι γίνονται ἀνθρωποκεντρικαί. Τό Ἅγιον Πνεῦμα καί Ἐκεῖνος διά τόν ὁποῖον μαρτυρεῖ, ὁ Χριστός, παραμερίζονται. Δίδεται περισσοτέρα σημασία εἰς τήν ἀνθρωπίνην προσπάθεια παρά εἰς τήν Θείαν Χάριν, εἰς τήν ὀργάνωσιν καί τό σύστημα παρά εἰς τήν ζωοποιοῦσαν Χάριν τοῦ Θεοῦ… Ἐφ΄ ὅσον δέ τό Ἅγιον Πνεῦμα ἔπαυσε νά ζωοποιῆ καί νά φωτίζη τούς ποιμένας καί τούς θεολόγους τοῦ παπισμοῦ, ἦτο φυσικόν ὅτι ἡ μία διαστροφή θά ἠκολούθει τήν ἄλλην»2.
Ὁ π. Σπυρίδων Μπιλάλης σχετικά μέ τήν αἵρεση τοῦ filioque μεταξύ τῶν ἄλλων γράφει «Εἶναι ἄξιον ἰδιαιτέρας προσοχῆς τό γεγονός, ὅτι ἅπασαι αἱ αἱρετικαί ὁμολογίαι, αἱ ἀποσχισθεῖσαι ἀπό τῆς ἀρχαίας Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας καί διατηρούμεναι εἰσέτι καί σήμερον ἐν τῇ Ἀνατολῇ, ἀγνοοῦν, εἰς τά Σύμβολά των καί εἰς τήν θεολογίαν των, τό αἱρετικόν δόγμα τοῦ filioque. Πρόκειται περί τῶν λεγομένων Ἀντιχαλκηδονίων Ἐκκλησιῶν… Παρέλαβον εἰς τά Σύμβολά των τό ὀρθόδοξον δόγμα περί τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐκ τοῦ Πατρός.
Σύμβολον τῶν Ἀσσυρίων Νεστοριανῶν “Καί εἰς ἕν Πνεῦμα Ἅγιον, τό Πνεῦμα τῆς Ἀληθείας, τό ἐκ τοῦ Πατρός ἐκπορευόμενον, τό Πνεῦμα τό ζωοποιόν”»3.
1.Φωτίου Πατριάρχου Κων/πόλεως, Ἐκδ. Βυζάντιο τόμ. 13 σελ. 159
2.Ἀρχιμ. Γεωργίου, Ὀρθοδοξία καί Οὑμανισμός, Ὀρθοδοξία καί Παπισμός σελ. 88
3. Ἀρχιμ. Σπυρίδων Σπ. Μπιλάλης, Ἡ αἵρεσις τοῦ filioque σελ. 446
